HADİ BENİ KANDIR BİRAZ

GİRİŞME: “Ben inanmak değil, bilmek isterim.” Birkaç gün önce izlediğim sokak röportajında böyle diyordu ünlü yazar İhsan Oktay Anar. Ben de bilmek isteyenlerdenim. Bilgi istemek zorlu bir yol aslında. Bilgiyi edinmek için çaba gerekir. İnanmak ise bilgi gerektirmez. Hatta inanmak çoğu zaman bildiklerine rağmen “inanmayı” gerektirir. Çoğu zaman inanmak, bilmekten daha çok işimize gelir çünkü güvenlidir inanmak. Bilmek ise hem hoşlanmayacağımız şeylerle karşı karşıya bırakabilir bizi hem de sorumluluklar yükler. Hangisini talep ya da kabul ederseniz edin, aslında önemli olan onları ne için ve nasıl kullandığınızdır.


GELİŞME: Alamut, her şeyi bilen birinin kendi inanmadığı şeylere başkalarını inandırmasının romanı. Kim bu biri? Bu kişi Hasan Sabbah. Sabbah, zamanına göre iyi bir eğitim alıyor, o çağa kadar yazılmış ne varsa okuyor, bütün bilgileri yiyip yutuyor. Araştırıyor, öğreniyor, sorguluyor. Hesapta İran halkının sömürülmesine dur demek için mücadele etmeyi kafasına koyuyor. Lakin eskiden can dostu olan Nizamülmülk tarafından ihanete uğrayınca, sahip olduğu zeka ve bilginin tamamını Nizamülmülk’ü ve onun temsil ettiği şeyi yok etmeye adıyor. Onca yılın getirdiği bilgi ve gözlemlerle insanların “inanç” ekseni etrafında kolayca toplanabildiğini ve yönlendirilebildiğini fark ediyor. Sünni inancın karşısındaki Şii inancını ve bu inancın İsmaili kolunu kendine paravan yaparak örgütünü kuruyor, keskin zekası sayesinde kısa zamanda bu örgütü büyütüyor ve emrindeki fedaileri haşhaşla uyuşturup, cennet hayaliyle büyüleyip fütursuzca insan öldürebilen makinelere dönüştürüyor.


SONUÇMA: Peki, Hasan Sabbah 11.yüzyılda değil de günümüzde yaşasaydı yine yapabilir miydi bunu? Bunca +1000 yıllık bilgiye ve teknolojiye rağmen… Belki haşhaşla uyuşturup onları cennete götürdüğüne inandıramazdı ama illaki başka bir yol bulabilirdi kandırmak için. Hitler bunu 11.yüzyılda değil 20.yüzyılda yaptı neticede. Bir yalan sistematik bir şekilde tekrar edilince kitleleri o yalana ikna etmek ve inandırmak çok da zor olmuyor. Hasan Sabbahlar hâlâ kandırabiliyor insanları. Kandırılmamanın panzehiri bilgiden geçiyor hâlâ. Heyhat garantisi yok. İnandığımız şeyler uğruna kandırılmaya dünden razıyız çünkü.


SON SÖZ: Kitap tanıtıyormuş gibi yapıp kitaptan hiç bahsetmemek olmaz. Alamut, bir tarihi roman şaheseri. Teknik olarak çok başarılı, her türlü okuyucuyu kolayca ağına düşürebilecek 500 sayfalık heyecanlı, gizemli, sürükleyici bir okuma macerası. 1000 yıl önce yaşanan olayları, o coğrafyayla hiç alakası olmayan bir Avrupalının kaleminden okumak ve sanki oradaymışız gibi heyecanlanıp hop oturup hop kalkmak... İşte edebiyatın karşılaştırılamaz gücü.

ARAYAN BELASINI DA MEVLASINI DA BULUR MU?

İnsanlar ikiye ayrılır: sorgulayanlar ve sorgulamayanlar. Sorgulamayanların işi kolaydır. Onlara verilen, öğretilen, bahşedilen kadarıyla yetinip mutlu bir ömür sürerler. Sorgulayanların işi ise zordur çünkü sorgulamanın bir sonu yoktur. Aldıkları hiçbir cevap onları kesmeyeceğinden, cevap buldukları her bir soru aslında başka bir sorunun kapısını araladığından asla mutlu olamazlar. Böyle böyle tüketirler ömürlerini. Siz siz olun, soru sormayanlardan olun. Şaka şaka! Rahatsız bir “diken” olmak; mutlu bir “ot” olmaktan iyidir.


Bir de cevabını bildiği soruyu sorup duranlar vardır. E, bunlara ne demeli. Allah akıl fikir versin diyelim bari. Hermann Hesse’nin Siddharta romanına adını da veren kahramanımız Siddharta bunlardan biri. Coğrafya kaderdir, derler. Doğrudur, içinde bulunduğumuz coğrafya bizim sınırlarımızı da çizer çoğunlukla. Bazı insanlar da çok zalim coğrafyalarda dünyaya gelir. Hayallerimizin ve yeteneklerimizin sınırını çizemez belki ama bu hayalleri hayata geçirme ve yeteneklerimizi ortaya çıkarma imkanı tanımayabilir bu zalim coğrafya. Hindistan’da bir brahmanın oğlu olarak doğan Siddharta için de şablon baştan hazırdır. Babası gibi bir brahman olur, memnundur hayatından ama sorular vardır kafasında. İnanç ve var oluşla ilgilidir bu sorular. Bu sorularının cevabını bulma umuduyla yola revan olur. Dere tepe düz gider; ormanlar, şehirler, nehirler geçer. Bu yolculukta kendini arar. Bulur, kaybeder. Bulduğunu zanneder ama yanılır. Yanıldığını zannettiği anda aslında doğru yoldadır. Çocuk insanlar dediği insanların arasına karışır. Çocuk insanlar, yani hayatı anlamlı kılmak adına değil de sadece hayatta kalmak adına yaşayan insanlardır. Onlardan biri de olur zamanla. Aşık olur, zengin olur, kumarbaz olur, ayyaş olur; çocuk insanlığı da sonuna kadar yaşar. Bir acayip sergüzeşt yaşar Siddharta. Bir Bollywood filmi bazen de bir Yeşilçam filmi gibi bir ömür sürer. Paragrafın başında cevabını bildiği şeyi aradığını söylemiştim Siddharta’nın. Bu çılgın sergüzeştinin sonunda tekrar başa döner ve aradığı basit gerçeği bulur Siddharta. Cevap çok uzakta değildir, kendi içindedir aslında.


Yaşamın sırrı gerçekten de bu kadar basit midir? Her şeyin cevabı bizde midir? Kendimizi içinde bulunduğumuz koca evrenin basit bir parçası olarak görür, kabul eder, kibrimizden soyunur, her şeyi ve herkesi seversek bu dünya daha güzel bir yer olur mu? Yani bireylerin kurtuluş reçetesi insanlığın da kurtuluşunun reçetesi olabilir mi? Bireysel ütopyalar, toplumsal ve evrensel ütopyalara dönüşebilir mi? Keşke öyle olsaydı. Ama dünyanın girişinde şu tabela asılı: “Yaptıklarımız, yapacaklarımızın teminatıdır.”

İZLEYEBİLDİM 4

Arkadaşlarımın film tavsiyelerini sorgusuz sualsiz izlemeye ve üzerlerine laga luga yapmaya devam ediyorum. Bu hafta ilk olarak Awakenings yani “Uyanışlar”ı izledim. 1990 yapımı bu filmi nasıl olmuş da bu zamana kadar izlememişim hayret. Zira, tahminimce bu film televizyonda falan da pek çok kez çıkmıştır. Neyse, izlememişim işte, n’apayım ya gelmeyin üstüme. Usta oyuncular Robert de Niro(ulan bir adam her filmde de unutulmayacak performans sergilemez ki arkadaş) ve Robin Williams(bu da öyle, bu da) başrolde. Kronik hastalarla çalışan bir doktorun(Williams), hastalardan birinin(de niro) kaderini değiştiren olaylara imza atmasını anlatan bir dram bu. Filmin ortalarında falan yok artık canım, “bilimli” film yapalım derken b.kunu çıkarmışlar; bilimle bile bu kadar şey başarılamaz, böyle saçma şey olmaz diyesiniz geliyor ama filmin başında bunun “gerçek bir hikâyeden uyarlandığı” uyarısı aklınıza geliyor ve “vay canına” diyorsunuz. Zaman zaman insanı üzse de ailece izlenebilecek bir film. IMDB puanı 7,8, benim puanım 8,4.




İzlediğim ikinci film, 2012 senesine ait bir İspanyol yapımı olan “El Cuerpo”. Türkçe adıyla “ceset”. Bir polisiye gerilim filmi bu. Bir polisiye gerilim filminde arayacağımız her şey var içinde: bir adet cinayet, birtakım gizemler, acayip tesadüfler, bolca soru işareti, gereksiz gerilimler, sigara içip duran polisler, karizmatik görünmeye çalışan polisler, falan filan… Her polisiye-gerilim filmi gibi bunun da üzerine çok konuşursak illaki tatkaçıran veririz. Tatkaçıran verirsek de bu filmi izlemenin bir anlamı kalmaz. Türü sevenler için iyi bir alternatif olduğunu söyleyebilirim. Güzel senaryo, başarılı kurgu. İzleniri var. IMDB puanı 7,6, benim puanım da 7,6. (Ölçtüm biçtim, tam 7,6 altılık film, valla bak.)




Bu hafta sonunun 3.filmi “Sideways” oldu. İki arkadaşım birden ortaklaşa tavsiye edince izlemem kaçınılmazdı. Zaten ben bu filmi teee çok önceden izlemeye niyet etmiştim ama bir şey olmuştu da izleyememiştim. Neyse, geç olsun güç olmasın diyerek oturdum başına. 2004 yapımı bu film, bağımsız sinema dediğimiz ekole dahil edebileceğimiz bir yapım. Yani nedir bağımsız sinema. Sanatı sanat için yapan ama b.kunu çıkartıp sadece sinema için yapmayan, seyirciye de hoş gelecek şeyler çeken ama seyirciye hoş gelsin diye de böyle allanmış pullanmış hikâyeler çekmeyip böyle günlük hayat içindeki basit ancak dikkat edilmeyen komikli ama acıklı yanları bulup çıkaran sinemadır diyebiliriz. Bir de tabii kocaman kocaman bütçelere çekilmez böyle filmler. Azıcık aşım ağrısız başım hesabı… Lan filmden bahsetsene diyenler için, diyeceğim şudur ki böyle filmlerden bahsedilmez, böyle filmler yaşanır, şey yani izlenir. Tatlı bir gerçekçiliği, romantizmi ve mizahı olan hoş bir film. Şarap denen afili içkiye bir saygı duruşu niteliğinde aynı zamanda bu film. Şarapçılar(şaraptan anlayanlar) izlesin. IMDB puanı 7,5, benim puanım 8,8.




Son filmim klasiklerden: 1954 yapımı Rear Window. Yani “Arka Pencere”. Arka Sokaklar ile karıştırmayalım lütfen, bu da polisiye ama gerilimli polisiye. Gerilim filmlerinin ünlü yönetmeni Alfred Hitchcock’un geçenlerde “Rope”unu izlemiştim. Bu sefer de başka bir klasiği olan Rear Window’u izledim. Rope daha tempoluydu ve ben Rope’ta daha fazla gerilmiştim ama gizem ve merak unsuru Rear Window’da daha fazla. Bacağı kırıldığı için mecburen evde oturan maceracı fotoğrafçı Jefferies(James Stewart) sıkıntıdan evinin penceresinden komşularını rontlamaktadır(şerefsiz ya) sürekli ve birtakım garip olaylara tanık olur. Seyirciyi de sürekli bir gelgit içerisinde tutan başarılı bir kurgu ve senaryoya sahip. Dar alanda o kadar ustaca bir iş ki hayret etmemek ve alkışlamamak mümkün değil. Yalnız, filmden anladığımız üzere Amerikalıların alayı rontçu ve teşhirci. 😝IMDB puanı 8,4 benim puanım 9.


Bir başka dereden tepeden sinema yazısında görüşmek üzere.

İZLEYEBİLDİM 3

Arkadaşlarımın film tavsiyelerini sorgusuz sualsiz hayata geçirmeye devam ediyorum. Bu hafta sonu ilk olarak sevgili dostum Berduş’un tavsiye ettiği Platform’u(hoş, bunu izlemeyen, üzerine konuşmayan kalmamıştı zaten) izledim. Bir İspanyol yapımı olan “Platform” Netflix’te yayınlandığı için bir anda popüler oluvermiş ve geçtiğimiz ay içerisinde çokça izlenmişti. Berduş tavsiye edince ben de eksik kalmayayım dedim ve izledim. 2019 yapımı Platform; bol gerilimli, distopik bir bilim-kurgu filmi. Bir derdi olan filmlerden. Bu derdini de açıktan açığa söylemeyip alt metinlere yerleştiren yani bu işi sembollerle yapan bir film. Bu bağlamda basit bir sinema filmi değil; bir sanat eseri, felsefi derinliği olan bir metin aynı zamanda. Bir eleştiri yağmuru… Adına sistem eleştirisi de denilebilir, insanoğlunun eleştirisi de… Zira iyi ya da kötü her sistemin var edicisi ve sürdürücüsü insanoğlunun ta kendisi. Bu tarz filmleri çok seviyorum. Lakin filmde bir takım boşluklar, çelişkiler ve havada kalan şeyler yok değil. Bu yüzden bir başyapıt değil. İMDB puanı 7, benim puanım 8.


İzlediğim, ikinci film sinefil arkadaşım UK’un tavsiyesi olan “November” idi. UK geçtiğimiz haftalarda içimden geçen filmler tavsiye etmişti: dogtooth, happiness (bkz.geçmiş yazılar.) Bu yüzden temkinliydim bu filme karşı da. Lakin yine bir İspanyol yapımı olan “November”, orijinal adıyla “Noviembre” gönlümü fethetti. 2003 yapımı filmde, bir tiyatro grubunun hikâyesi anlatılıyor. Tek amaçları tiyatro yapmak olan çılgın bir grup bu. Tiyatroyu para kazanmak için yapmıyorlar. Tamamen kamusal bir hizmet olarak parasız yapıyorlar bu işi. Çok fazla bahsedip tadını kaçırmak istemem. İzleyin. Kurgusuyla, senaryosuyla, oyunculuklarıyla a’dan z’ye harika bir film. Benim gibi “tiyatro”yu hayatının odağına koymuş ya da tiyatro ile bir şekilde bağ kurmuş herkesin mutlaka izlemesi gereken bir film. IMDB puanı 7,7, benim puanım 10. Duygusal bir puan farkındayım ama ne yapayım, mevzubahis tiyatro. (Çok küçük bir rolü olan Pedro Alonso yani La Casa de Papel’in “Berlin”i de filmin sürprizlerindendi. Ama çok küçük ve kısa bir rol gerçekten. Benimki gibi şahin gözleriniz yoksa tanıyamazsınız bile.)


İki iyi İspanyol filmi izleyince İspanyol filmlerinden devam edeyim o zaman dedim. Mehmet Turgut’un İspanyol filmleri listesi vardı, onu hatırladım ekran görüntüsünü almıştım. Geçen hafta Mehmet’in tavsiye ettiği iki klasik filmi izlemiş ve çok beğenmiştim. Mehmet’in zevkine güveniyordum. (iyi ki de güvenmişim.) Hemen açtım listeyi ilk sıradan izlemeye başladım. Lakin Mehmetçiğim Turgut’un İspanyol filmi diye tavsiye ettiği filmlerin ilki Kanada yapımı Fransızca bir film çıktı. Lan Mehmetçiğim ya! Aman ne önemi var. Film şahaneydi neticede. 2010 yapımı “İncendies” adlı filmimiz, Fransızca “Yangınlar” demekmiş. Türkçe’ye “İçimdeki Yangın” şeklinde çevrilmiş. Genelde yabancı filmlerin Türkçe karşılıkları bir facia olur ama bu sefer cuk oturmuş. Hem de öyle böyle bir yangın değil, sadece filmdeki kahramanlarımızın değil izleyici olarak bizim bile içimizi yakan bir hikâye var filmde. Ortadoğu denilen bataklıkta geçiyor filmimize konu olan trajediler, az bir kısmı da Kanada’da. Tipik Ortadoğu manzaraları… Din uğruna yapılan anlamsız ve bitmek bilmeyen savaşlar, bu savaşlar esnasında parçalanan, savrulan hayatlar vs. vs. Çok fazla üstüne yorum yapmayayım ki “tatkaçıran” vermeyeyim. IMDB puanı 8,3, benim puanım 9,5.


Sonra, Mehmet’in listesindeki 2. Filme geçtim. “El secreto de sus ojos”. Yani “Gözlerindeki Sır”. 2009 tarihli bu film bir Arjantin yapımı. Arjantin’de İspanyolca konuşulduğu için bu filmi teknik olarak İspanyol filmi kabul edebiliriz tabii ki Mehmetçiğim. Tabi ki bir M.Turgut tavsiyesi olarak bu film de şahaneydi. Film bir polisiye-gerilim. Ama sabun köpüğü bir polisiye-gerilim değil. Suç, ceza, adalet kavramları üzerine düşündüren sıkı bir film. Üstüne üstlük bir türlü dillendirilemeyen bir de aşk hikâyesi var ki o da tüm heyecanın üzerine şahane bir romantizm sosu sıkıyor. Üzerine çok konuşursanız mutlaka “tatkaçıran” vereceğiniz filmlerden biri bu da, o yüzden çok uzatmayayım lafı ve izleyin diyeyim. IMDB puanı 8,3, benim puanım 9.

Bir sonraki çorba gibi sinema yazısında görüşmek üzere.

İKİ ŞEHRİN HİKÂYESİ: İNSANLIĞIN HAZİN TARİHİ

Fransız İhtilali insanlık tarihinin en önemli olaylarından biridir. O denli önemli sayarız ki bu İhtilali, tarihte yeni bir çağın başlangıcı olarak kabul ederiz. Fransız İhtilali ile Yeni Çağ kapanmış, Yakın Çağ başlamıştır. Sanayi Devrimi ile birlikte modern dünyamıza şekil veren iki dönüm noktasından biridir kuşkusuz. İnsanlık tarihini derinden etkileyen fikir akımları Fransız İhtilali sayesinde ortaya çıkmıştır, bu fikir akımları halk hareketlerini ateşlemiş, ülkelerde rejimler ve iktidarlar değişmiştir. Yani o ilk devrilen domino taşı gibi bir şeydir Fransız İhtilali. Ve her ihtilal gibi bir hayli kanlı olmuştur. Hiçbir büyük dönüşümün kansız ve yumuşak bir şekilde gerçekleşmesi mümkün değildir zaten.
İki Şehrin Hikâyesi için de Fransız İhtilali’ni en iyi anlatan kitap derler. Bu yüzden yıllardır okumayı istediğim bir kitaptı. Zira tarihi, romanlardan okumak bence çok heyecanlı ve eğlencelidir. İşin nesnellik kısmı tartışılır tabii ki; sonuçta romanlar bilimsel değil, edebi eserlerdir. Neyse ki çok sorun değil bu öznellik, tarih bilimi de nesnelliği en tartışmalı sosyal bilimlerden biri değil mi sonuçta.


İki Şehrin Hikâyesi de haliyle direkt olarak Fransız İhtilali’ni anlatmıyor. İhtilal günlerini fon olarak kullanıyor. İhtilalin üç önemli sloganı var: eşitlik, özgürlük ve adalet. Adalet kavramı klasik romanlarda sıkça kullanılan bir temadır. Bu romanda da önce Doktor Manette’in daha sonra Charles Darnay’in uğradığı adaletsizliklere tanık oluruz. Halbuki ikisinin uğradığı adaletsizlikler iki ayrı dönemde yaşanmıştır: İhtilal’den önce ve İhtilal’den sonra. O halde, adaletsiz düzen değişmemiş midir İhtilal’e rağmen. Yoksa eskinin ezilenleri şimdinin ezenleri mi olmuştur? Onca eşitlik ve özgürlük naralarına rağmen üstelik. İşte kitapta başa güreşecek tartışma konularından birisidir bu.


Yazarımız Charles Dickens, değişimin yani devrimin kaçınılmazlığını kabul etmektedir. Lakin bu kadar kanlı bir şekilde gerçekleşmesinden ve gücün el değiştirmesine rağmen adaletin gelmemesinden hoşnut değildir. İşte burada bahsi geçen iki şehrin mukayesesi girer işin içine: Londra ve Paris. Çok belli belirsizdir bu mukayese romanda ama kitabın söylemini üstüne inşa ettiği payandalardan biridir. Romandaki olaylar Paris’te geçmektedir ama Paris’teki bu olayların niteliğini kavrayabilmek için bir kıyas noktası gerekmektedir. İşte o da Londra’dır. Dickens, devrimin kaçınılmazlığının farkındadır demiştim, evet farkındadır çünkü devrim öncesi Fransa’sının çürümüşlüğü, çökmüşlüğü gözle görülür vaziyettedir. Halk sefalet içinde kırılmaktadır, adalet zenginlerin hesabına işlemektedir. Biriken öfkenin patlamaması mümkün değildir. Halbuki yanı başlarındaki İngiltere bu işleri çok önceden çözmüştür bir nebze de olsa. Öyle ya, ta 1215’te, yani bu yaşanılanlardan 500 küsur yıl önce Magna Carta’yı imzalamış yani kralın yetkilerini sınırlandıran bir yasaya sahip bir halktan bahsediyoruz. İngiltere’de yok mudur fakirlik ve adaletsizlik? Elbette vardır ama Fransa’daki kadar yakıcı değildir boyutları. Bu yüzden Fransa’nın bu geri kalmışlığına-çok hissettirmemeye çalışsa da-küçümseyerek bakar bir İngiliz olan Dickens. Bazı kısımlarda gözlemci anlatıcılıktan çıkıp hiciv içeren cümleler kurmaktan da kendini alamaz bu yüzden.


Tarihsel arka planının dışında tam bir klasik roman, İki Şehrin Hikâyesi. İçinde aşktan, entrikaya; yok artık dedirtecek olaylardan, gizemlere; toplumsal çıkarımlardan, bireysel hezeyanlara kadar her şeyi barındıran romanlardan. Olayların uzun uzun ve yavaş yavaş anlatıldığı romanlardan. Bazı kısımlarda temposu çok düşen ama nihayetinde sizi acayip bir sonun beklediği romanlardan.


Okuduğum romanlardan en çok Sefiller’e benzettim ben İki Şehrin Hikâyesini. Zaten çok yakın dönemleri anlatıyorlar. Yanılmıyorsam Sefiller bir 15-20 yıl sonrasını falan anlatıyor yaklaşık olarak. Devrimin gerçekleştiği ama sancılarının hâlâ devam ettiği yıllar. Jan Valjan’ın hayret verici hayatının yanı sıra sefillerdeki o sokak çatışmalarının anlatıldığı bölümler, barikatlar vs. çok heyecanlandırmıştı beni okurken, hatırlıyorum. Yaklaşık 20 yıl önce 2000 sayfaya varan, kısaltılmamış, orijinal halinden okumuştum Sefiller’i. Hayranlık uyandırıcı idi. Yıllar sonra benzer bir tadı verdiği için İki Şehrin Hikâyesini de çok sevdim. Henüz okumamış olan klasikseverler, okuma listelerine almalı mutlaka.


Belki de edebiyat dünyasının gördüğü en fiyakalı roman girişlerinden biri olan ilk paragrafını alıntılayarak bitireyim: “Zamanların hem en iyisi hem de en kötüsüydü; bilgeliğin de çağıydı aptallığın da; hem inanç hem de kuşku devriydi; Işığın da asrıydı Karanlığın da; hem umut baharıydı hem de umutsuzluk kışıydı; hem her şeye sahiptik hem de hiçbir şeyimiz yoktu; hepimiz hem doğrudan Cennete gidecektik hem de doğrudan öteki tarafa; kısacası, en gürültücü otoritelerin, iyi ya da kötünün kıyasında yalnızca üstünlük dereceleri konusunda ısrar ettikleri o dönem, şimdiki dönemden pek de farklı sayılmazdı.”

BİR İNSAN ÖMRÜNÜ NEYE VERMELİ

Bir insan ömrünü neye vermeli? Böyle soruyor Zülfü Livaneli, aynı adlı şiirinde/şarkısında. Öyle ha deyince cevaplanabilecek bir soru değil. Cevabı da kişiden kişiye değişir elbet. Ömrümüzü neye vermeli/neye adamalıyız? İşimize mi, memleketimize mi, çocuklarımıza mı, ideolojilerimize mi, inançlarımıza mı, ailemize mi, dostlarımıza mı? Aslında belki de gerçekten ömrümüzü bir şeye vermeli miyiz? Adanmışlık acaba gerçekten de sağlıklı bir ruh hali midir? Al sana, uzunca tartışabileceğin bir konu. Ben insanın ömrünü “bir” şeye adamasının sıkıntılı olduğunu düşünüyorum. Çünkü bir süre sonra o adanan şeyin kişinin tüm hayatını ele geçirdiğini, kendi hayatını, benliğini silikleştirdiğini ve her şeyin önüne geçtiği kanaatindeyim. Her şeyden biraz biraz taşımalı insan bünyesinde, hiçbir şeye körü körüne bağlanmamalı ve hayatta ondan başka bir şey yokmuş gibi davranmamalı bence.

Tahsin Yücel’in “Peygamberin Son Beş Günü” romanındaki kahramanı Rahmi Sönmez de kendisini adamış bir insan. Kendini Marksist dünya görüşüne ve bu görüşün kaçınılmaz tarihi neticesi olacak olan devrime adamış bir insan. Enteresan bir karakter Rahmi Sönmez. Romanlara has, acayip tesadüflerle, mahvoluşlar ve yeniden var oluşlarla dolu eksantrik bir hayatı vardır Rahmi Sönmez’in. Can dostu Fehmi Gülmez ve hayatının aşkı Feride ile birlikte dünyayı değiştirme hayalleri kurarlar. Bir eski zaman adamıdır. Eski zaman solcusu, yani bir “eski tüfek”tir. Değişen zamana ayak uyduramayan, uydurmaya da çalışmayan bir 1940’lar kuşağı şairidir. 1920’lerden 1990’lara kadar süren hayatı, Türkiye Cumhuriyeti’nin tüm çalkantılı dönemlerine tanıklık etmiş biridir. Devrimci ozanlık ederek halk devrimine katkı sunabileceğini düşünecek kadar romantik ve kendi ideolojisinin bile sadece seyircisi olacak kadar gerçeklikten uzak biridir aslında. 1920’lerin başında bindiğinde bir kara tren olan yeni dünya düzeni, yaşlılığına doğru bir elektrikli trene dönüşmüş ve hızlanmış durumdayken; o hıza yetişememekte ve olan bitene de anlam verememektedir Rahmi Sönmez, namıdiğer Peygamber. Etrafındaki her şeyi sadece tek bir süzgeçten geçirerek anlamaya çalışmaktadır. O süzgeç sahip olduğu dünya görüşüdür. Haliyle hayatı tek bir süzgeçten geçirerek anlayamaz olup biteni, daha doğrusu yanlış anlar ve bir süre sonra başını döndüren bu trenden kurtulmanın yolunu yanlış yerlerde aramaya başlar.

Tahsin Yücel; edebiyat dünyasına çok enteresan ve unutulmaz bir kahraman hediye ederken, okuyanı hop oturup hop kaldıran, zaman zaman kızdıran, zaman zaman da hüzünlendiren bir roman yazmış. Tahsin Yücel, tam bir milimetrik romancı* örneği. Yani romanındaki her şeyi ince eleyip sık dokuyarak oluşturan bir romancı. Romanını Rahmi Sönmez’in biyografisiymiş gibi kurgulamasından, bu kurguyu neden yaptığını açıklayan bölümlere kadar; sözcük seçiminden**, kitapta kullandığı anlatım tekniklerine kadar… Her şeyi en ince ayrıntısına kadar düşündüğü, hiçbir kısmını gelişine yazmadığı çok belli. Mesela, romanın önemli karakterlerinden olan Feride’yi ele alalım. Feride, Marksist literatürü yemiş yutmuş, erkeklerin olduğu ortamlarda bile bu konuları en iyi anlatan ve irdeleyen, kadınların yaptığı hiçbir şeyle ilgilenmeyen(evlilik, çocuk yapma, ev işleri) bir kadın. Ve bu haliyle etrafındaki herkesi büyüleyen bir karakter. Feride o kadar dominant ve özgür bir karakter ki 1940’lar Türkiye’sinde onun gibi bir kadın karakterin var olması ihtimali çok düşük gibi görünüyor. Kitapta Rahmi Sönmez’in değişimi ve dönüşümü için gerekli olan bu karakteri bakın nasıl rasyonalize ediyor Tahsin Yücel: Feride karakterini yurtdışındaki bir elçinin kızı yapıyor, rahat şartlar altında Avrupa’da iyi bir eğitim alan Feride Türkiye’ye dönünce de ailesiyle tüm bağlarını kopartıyor. Yani hem bilgili oluşunun hem de özgür olabilmesinin alt yapısını yapıyor romancı. Zaten kitapta öyle bir “hesaplanmış” hava var ki rahmetli Tahsin Yücel’i karşınıza alıp “ya üstat kitabın şurası da neden böyle” deseniz tak diye cevabınızı alırsınız muhtemelen.

Peygamberin Son Beş Günü; Türkiye’nin çok acayip dönemlerine(cennet vatanımızın acayip olmayan dönemi mi var ki)mercek tutan, ilginç kurgusu, sürükleyici hikâyesi ve unutulmaz karakterleriyle edebiyatımızın kendine has üretimlerinden biri. Sever misiniz, sevmez misiniz bilemem ama kayıtsız kalamazsınız bu kitaba. Ben sanırım sevdim, sanırım.

*: Milimetrik Romancı. Orhan Pamuk'a nazire olsun diye bunu ben uydurdum. Nasıl ama! Burada bahsettiğim romancı için düşünceli romancı desek de kafamız ağrımazdı sanki.

**: Tahsin Yücel, dil konusunda takıntılı denecek derecede hassas biri. Yabancı sözcükler yerine Türkçelerini kullanmak ve olmayanların yerine Türkçe sözcük türetme çabasını kıymetli bulmama rağmen, bu durum bir saplantıya dönüşmemeli diye düşünüyorum. Yücel, eserinde “burjuvazi” yerine “kenter” sözcüğünü kullanmış mesela inatla. Belki de Yücel’in kitabının dışında başka bir yerde göremeyiz bu kelimeyi. Hoş, başta kulak tırmalayan bu kelimde sonradan sonraya takıntılı Rahmi Sönmez’le birlikte özdeşleşiyor ve alışıyoruz okuyucu olarak. Lan, yoksa, bir saniye! Acaba Tahsin Yücel, bu takıntılı tavrı sergileyerek kendi takıntılı kahramanına mı gönderme yapıyor. Yapar mı yapar, Tahsin Yücel bu. Onu bile planlamış olabilir.

Meraklısına Not: Tahsin Yücel’in daha önce “Kumru ile Kumru” romanını okumuştum. Seksenler sonrası dönüşen, başkalaşan-belki de yozlaşan demek daha doğru olur-Türkiye’nin ilginç bir panoramasını gözler önüne seren ilgi çekici bir romandı. Politik olmadan toplumsal taşlama yapan 70’ler 80’ler Yeşilçam filmlerinin tadını bulmuştum ben bu kitapta. Tavsiye ederim.

İZLEYEBİLDİM 2

Efendim n’olacaksa olsun deyip herhangi bir sınıflandırmaya gitmeden gördüğüm film tavsiyelerini düşünmeksizin izlemeye karar vermiştim geçen hafta. Lakin daha önce deklare ettiğim üzere sevgili Mehmet Turgut’un listesini özellikle izlemek istediğimi de söylemiştim. O yüzden bu hafta sonu film izlemeye başlarken Mehmet’in listesini hayata geçirmeye karar verdim.


İlk olarak “12 Angry Men” filmini izledim. Daha önce de ismini duyduğum ama izlemeye yeltenmediğim bu filmi çok beğenerek izledim. Gerçekten tam bir başyapıt. Tek mekânda geçmesine rağmen izleyiciyi sıkmayacak bir film çekmek başlı başına bir hüner zaten. Diyaloglar çok iyi, karakterler gerçekçi; 12 karakterin hiçbiri bir karikatür gibi kalmamış, hepsine öyle ya da böyle bir derinlik kazandırılmış. Suç ve ceza, kanıt ve şüphe kavramları üzerine sizi düşündüren şahane bir film bu. Amerika’daki jürili hukuk sistemi her zaman ilgimi çekmiştir zaten. Kimdir ki bunlar ve nasıl karar verirler diye hep düşünürdüm. Bu filmdeki jürilerden 3 tanesinin akepeli olduğuna yemin edebeilirim. İMDB puanı 8.9, benim puanım 9.8.

İkinci film “Rope”. Yine Mehmet’in tavsiyelerindendi. Yine Mehmet’ten öğrendiğimize göre efsane yönetmen Alfred Hitchcock’un ilk renkli filmiymiş bu film. Yapım yılı 1948.
Bir film düşünün ki filmdeki cinayet filmin ilk sahnesinde işleniyor. Cinayeti işleyeni de biliyorsunuz ama buna rağmen filmdeki gerilim ve heyecan bir saniye bile düşmüyor. Bu film de neredeyse tek mekânda geçiyor. Filmi sürükleyen iki tane de fetiş objemiz var. En az oyuncular kadar rolleri var filmde. Bizi yine çılgın sorularla, sorgulamalarla sarmalayan bir film bu. (Baran Doğan bu filmde kesin katili haklı bulmuştur mesela.) Netice itibariyle her anıyla sürükleyici ve izlenesi bir film “Rope”. İMDB puanı 8, benim puanım 9.

Geldik 3. Filme. Mehmet’in listesinden izle git işte değil mi? Niye kaşınıyorsun ki? Duramadım ve kaşındım. İnsanoğlu böyle bir yaratık, rahat bize batar. Duramadım ve ismi lazım değil sinefil bir arkadaşımın tavsiye ettiği “Happiness” adlı filmi izledim. Kaşındım diyorum çünkü geçen hafta bu arkadaşımın tavsiye ettiği rahatsız film “Dogtooth”u izlemiştim ve psikolojim bozulmuştu. Hem bu arkadaşım önerdiği için hem de ismi lazım değil başka bir sinefil arkadaşım bu film üzerine “Sevgilinizle İzlemeniz Gereken Son Film” diye bir yazı yazmış olmasına rağmen izledim bu filmi. Bu arada film kötü bir film değil tabii ki. Dogtooth da kötü bir film değildi. Tam tersi bu filmler kalburüstü filmler. Gelgelelim insanı dürten, huzursuz eden filmler bunlar. Kendinizle bir derdiniz yoksa izlemeyin böyle filmler. Psikolojinizi bozmayın. Şaka şaka izleyin. Ya da bana ne yaa! Neyse, filme dönelim. 98 yapımı olan bu filmin yönetmeni Todd Solondz diye bir manyak. Senaryoyu da o yazmış. Bir film düşünün adı Bu film için “kara mizah” diyebiliriz. Nedir yani kara mizah. Yani böyle güldürürken aynı zamanda düşündüren gibi. Ama böyle hayvan gibi güldürmeyen, böyle gülüyoruz ağlanacak halimize şekliyle güldüren, onu da böyle istihzayla yapan, izleyicisine nanik yapan, ya işte hayatta böyle şeyler de var farkında mısın lavuk diyerek güldüren, bak bu aslında çok komik ama günlük hayatta buna dikkat etmezsiniz çünkü öküzsünüz diyerek güldüren. Yani gülmeceyi de rahatsız ederek yapan bir şey bu “kara mizah”. Bir film düşünün adı “Mutluluk” olsun ama filmin içinde bir tane mutlu karakter olmasın, işte tam olarak bu “kara mizah”. Teşekkürler Todd Solondz, çok acımasız bir film yapmışsın ama yönetmenin de tillahıymışsın. Neyse işte sinirleriniz sağlam değilse, minnoş bir insansanız bu filmi izlemeyin. Yeni şeylere açıksanız izleyin. IMDB puanı 7,7, benim puanım 3; çünkü psikolojimi bozdu. Şaka şaka filmdeki Joy Jordan karakterinin ve ırahmetlik Philip Seymour Hoffman’ın hatırına 7.5 veririm.


Son film aslında bir tavsiye değildi. Happiness filmini tavsiye eden ismi lazım değil arkadaşım hafta içinde kapak fotosunu değiştirip “Papillon” adlı filmden bir kareyi kapak fotosu yapmıştı. Bu, bana yıllardır okumayı düşündüğüm ama bir türlü okumadığım “Kelebek” adlı romanı hatırlattı, bu saatten sonra okumayacağıma ikna olup bari filmini izleyeyim dedim. İşin kolayına kaçtım yani. Bizim sinefil, kapak fotosu yaptığına göre kesin filmi de iyidir(!) diye düşündüm ve oturdum başına. 1968’de kitabı çıkıyor, 1973’te de filme çekiliyor. Üzerine çok konuşulan bir kitap ve film olduğu için aslında çok da gizemi kalmamıştı, hikâyeyi aşağı yukarı biliyordum zaten. Neyse, yine de izledim. Film için kötü diyemem ama bazı sahneler arasında çok bariz kopukluklar var. İşte bu da bir romanı sinemaya uyarlamanın ne kadar zor olduğunun açık kanıtlarından biri maalesef. Kim bilir kitapta o kısımlar ne zengin bir şekilde anlatılmıştı, filmde ise işin sadece aksiyon kısımlarını yansıtabiliyorsunuz. E, boru değil 500 küsur sayfalık kitap, 3 saate yakın süren bir film de çekseniz her şeyi koyamıyorsunuz ve bazı kısımlar da ister istemez kopukluk kalıyor. Beni en çok etkileyen bunun gerçek bir hayat hikâyesi oluşuydu. Dünyada en “deli” insanlar var diye şaşırmaktan alamadım kendimi. Henri Charriere yani “Papillon”, tam bir cesaret ve irade abidesi. Şapka çıkartmamak elde değil. Filmin IMDB puanı 8, filmde çok kopukluklar olduğunu düşünmeme rağmen Steve McQueen’in ve Dustin Hoffman’ın göz dolduran performanslarını da göz önünde bulundurarak ben de 8 veriyorum.

Bir çorba gibi film yazısının daha sonuna geldik. Tavsiyelerimi dikkate almamanızı tavsiye ederek bir sonraki yazıda görüşmek dileğiyle diyorum.

İZLEYEBİLDİM (Çorba Misali Sinema Yazısı)

Geçenlerde herkes sürekli izlenecek bir şeyler tavsiye edip durduğu için ne izleyeceğime bir türlü karar veremediğimi ve bu yüzden de hiçbir şey izleyemediğimi söylemiştim. Baktım olmuyor, amaaaan “adam sen de!” dedim ve şöyle saçma bir karar aldım. Mademki seçmekte zorlanıyorum, öneriler çoğalmadan işe girişmeliydim. Mesela bir yerde bir tavsiye mi gördüm başka bir tavsiye görmeden onu izlemeliydim. Zaten aman aman bir sinema izleyicisi olmadığıma göre böylesine ilkesiz, saçma sapan bir yol izlesem ne değişirdi ki?

Bu kararı cumartesi günü verdim. Arkadaşlarla olan whatsapp grubumuzda bir önceki akşam Zeki Demirkubuz’un “Bekleme Odası” ile “Dogtooth” adında bir Yunan yapımı konuşulmuştu. Ben de bu ikisinden başlayayım bari dedim. Bir yerden başlamak gerekiyordu.

Bekleme Odası üzerine laga luga yaparak başlayayım işe. Herkese hitap edecek bir film değil, öncelikle onu söyleyeyim. Uzun susmalı, az konuşmalı, olayın değil de durumların önemli olduğu filmleri seviyorsanız izleyin, aksi takdirde uzak durun. Feministseniz izlemeyin, hayata ve insan ilişkilerine karşı romantik yaklaşan bir insansanız yine izlemeyin. İnsanlardan umudunuzu kestiyseniz, “lan ne kadar da boktan ve boş bir hayat” yaşıyoruz diyorsanız, izleyin. Tam size göre. Ben Zeki Demirkubuz’un Masumiyet, Kader ve Yazgı filmlerini çok severim bu arada. Bu üçü de “Bekleme Odası” gibi insanın karanlık dünyasına ve kötülüğüne odaklanır ve çok iyi iş çıkarırlar. Lakin “Bekleme Odası”na bayıldığımı söyleyemem. Neyse işte, sanat sineması sevenler için birebir. İMDB puanı 6.5. Benim puanım da 6.5. İMDB’den daha mı iyi bileceğim ya! Şaka şaka, 6.5 ne ya. Çok düşük. O kadar da değil. Helalinden bir “6.8” veririm.

Gelelim “Dogtooth”a. (Dogtooth köpek dişi demek. Orijinal ismi de Kynodontas) Sinemaya aşığım, film olsun çamurdan olsun demiyorsanız, sanat filmlerine, üstelik bu işi semboller üzerinden yapan sinema filmlerine ölüp bitmiyorsanız izlemeyin. Hatta yakınından bile geçmeyin, yolda görürseniz yolunuzu filan değiştirin. O derece yani. Sert ve aşırı doğal bir film. Buradaki aşırı doğal tabirini çıplaklık, cinsellik gibi kavramların çok net bir şekilde yansıtılması anlamında kullanıyorum. Hanekeci sinema diyorlar buna. Amaaan izlemeyin işte kardeşim. Ne gerek var. İMDB puanı 7.3. Bir sinema filmi olarak baktığımda oyunculuklar, yönetmenlik, senaryo falan ben 7.5’tan aşağı vermezdim ama psikolojimi bozduğu için insanlık namına “3” veriyorum bu rahatsız filme.

Sonra da oturdum Kefernahum(Capernaum) izledim. Bir arkadaşım “Kefernahum”u önermişti. Geçen haftalarda TRT2’de çıkmıştı izleyememiştim. İnternetten bulup izledim. Göçmen hakları, sokakta yaşayan insanlar, açlık-sefalet içinde suça karışmış insanlar gibi konuları işleyen Lübnan yapımı bu film şahane bir film. Yönetmenin sokakta yaşarken bulup filminde oynattığı çocuk oyuncu Zain al Rafeea muhteşem bir oyunculuk sergiliyor. Gerçi bir yerde kendini oynuyor çocuk ama tek kelimeyle muhteşem. Zaten film de bir belgesel gerçekçiliğinde ve sertliğinde. Sulugöz bir insansanız; insanlığın sefaletine dair gerçekçi, sert filmler sizi rahatsız ediyorsa yine uzak durun. Sinema dediğin böyle olmalı, insanlığa dair bir söylemi olmalı ve bunu-dogtooth gibi mesela-bokuna çıkarmadan yapmalı diyorsanız tam size göre. Bu bol ödüllü filmin İMDB puanı 8.4, benim puanım ise “9.5”.

Hafta sonu izlediğim son film Cinayet Süsü oldu. Büyük hayal kırıklığına uğradım. Hem bu ekibin bir önceki filmleri olan "Ölümlü Dünya"yı seviyor olmam hem de izleyenlerin övgü dolu yorumları beklentimi artırmıştı. Ayı gibi gülmek motivasyonuyla ekran başına oturmama rağmen birkaç yer hariç gülemedim. Neden gülemedim? Gülemedim çünkü komik olma iddiasındaki sahneler çok uzundu, halbuki gülmece pat pat güldürüp geçmeli; yok arkadaş biz kara mizah yapıyoruz o yüzden o sahneleri öyle çektik diyorlarsa da kusura bakmasınlar ama Recep İvedik çeker gibi küfürlere sırtını dayayan mizah, kara mizah falan değildir. Tipler komik değildi, hele o Feyyaz Yiğit. Artık hep aynı şeyi oynadığı için bırakın komik olmayı itici bile olduğunu söyleyebiliriz. Halbuki filmdeki cinayet kurgusu ve cinayetin söylemi 10 numara. Yani buradan çok güzel bir polisiye/cinayet filmi çıkarmış. Bu kadar ucuza kaçmasalar kara mizah da çıkarmış ama çıkmamış. İMDB puanı 7, benim puanım "5.5".

Çorba gibi film yorumlarım bu kadar. Bir sonraki sinema köşemizde görüşmek üzere.

İZLEYEMİYORUM

En son çektiğim videoda çok kitaba sahip olmanın kitap okumayı olumsuz yönde etkilediğinden bahsetmiştim. Zira hangisini okuyacağına bir türlü karar veremeyip okumamayı tercih edebiliyordu kararsız bünye.

Şu anda bu ortada kalmışlık hissini filmler ve dizilerle ilgili yaşıyorum. Evde geçirdiğimiz bu süreçte haliyle herkes bir şeylere sardı. Büyükçe bir kesim de en kolay tüketilebilir şey olan dizilere ve filmlere dadandı. Hatta izlenecek her şeyi bitirdiğini iddia edenler bile var. (Vay arkadaş!) Bu dadanma esnasında tabi ki herkes birbiriyle “izlenecekler”, “kaçırılmaması gerekenler” listeleri paylaşıp durdu. O kadar çok tavsiye ve listeyle doldu ki beynimiz, ben hiçbir şey izleyememekteyim. Çünkü ne izleyeceğime karar veremiyorum. Ulan yeni bir diziye mi başlasam diyorum. Diyorum bu şunu tavsiye etmişti, o bunu tavsiye etmişti, şu o dizi için izlemeden covid olma demişti falan derken karar veremiyor ve sonunda kendimi 78. kez Sherlock’u açmış olarak buluyorum. O filmi mi izlesem bunu mu diye karar veremeyince gidip 218. kez Geleceğe Dönüş’ü izliyorum falan. Hepsi sizin yüzünüzden iki dakika tavsiye etmeden durun arkadaş ya!

Şu aralar özgür irademle başlayabildiğim tek dizi Michael Jordan’lı efsane Chicago Bulls’un son sezonunu anlatan belgesel serisi olan “The Last Dance”. Onun da geleceğini duymuştum ve bekliyordum o sayede yani. Bu arada gördüğüm ve beni aslında tek heveslendiren liste de Mehmet Mehmet Turgut'un yaptığı siyah beyaz filmler listesi. Ama o kadar bu işlerden uzak bir bünyeyim ki muhtemelen 12 filmlik bu listeyi bitirmem 2025’i falan bulur. 😅


Netice itibariyle hiçbir tavsiyeye ya da listeye uymamaya karar verdim. Kafama göre takılacağım. En iyisi yine bu sanırım. Bu konuda tavsiyesi olan? 😝

55 YIL SONRA GELEN SÜRPRİZ ROMAN

En çok hangi özelliğinizle övünür ve kendinizi üstün görürsünüz? Ben en çok mütevazılığımla övünürüm mesela.😜😎 Amma da mütevazıyım değil mi? Şaka bir yana kendisiyle övünmeyen, bir özelliğiyle kendini diğer insanlardan üstün görmeyen gerçekten mütevazı insan bulmak çok zordur. Benim bununla ilgili bir sorunum yok. Övünme işini abartmadığı sürece, insani bir zaaf olarak karşılıyorum bu durumu. Hele ki övündüğü özelliklerine erişebilmek için emek sarf etmiş, kafa patlatmış, bedeller ödemişse ve tüm bunları yaparken başkalarının üzerine basmamışsa… Çalışkan olmak, iyi bir dinleyici olmak, bir kitap kurdu olmak, sağlam bir gözlemci olmak, iyi bir eş ya da sevgili olmak, bir sürü dil bilmek, eline geçen her şeyi tamir edebilmek, çocuklarla iyi iletişim kurabilmek, tahminlerinde hep on ikiden vurmak, insanlarla çabuk kaynaşabilmek vs.vs. Bunlardan herhangi biriyle övünebilirsiniz. Lakin bazıları vardır ki sahip olmak için herhangi bir emek vermediği, doğuştan getirdiği özellikleriyle övünür. Bu özellikleriyle kendilerini üstün görür hatta ayrıcalıklı olduğunu düşünür. Mensup olduğun millet, ırkın, dilin, dinin, rengin vs. bu gruba girer. Bunlarla övünmek çok kolaydır, hiçbir konuda kendini geliştirmiş olmana gerek yoktur. Hatta bu özellikleriyle övünmekle kalmaz insanlar, bunları bir üstünlük addeder, dahası ayrıcalık sayarlar. Bu kimlikler için hiçbir özel çaba sarf etmemiş olmalarına rağmen kırmızı çizgileridir hatta bunlar. Bunları korumak için kötülüklere başvurabilir, olmayacak işler de yapabilirler. Eski çağlardan bugüne hayatta kalmak için yaptıklarını saymazsak, hep bunları korumak için kan dökmüştür insanoğlu. Ne garip bir çelişkidir. Çatışmalar da sıkıntılar da buradan çıkar hep.

İşte edebiyat da insanın yarattığı bu çatışmaları ve çelişkileri inceler, bunların ortaya çıkardığı toplumsal çıktılara odaklanır. Benim kült kitaplarımdan olan “Bülbülü Öldürmek” romanında da bu konulardan biri olan ırkçılık işlenir. Siyahlara karşı yapılan ırkçılık ve çifte standarttır konu. Bazılarına göre beyazlar siyahlardan üstündür(Niyeyse?). Olaylar özgürlükler ülkesi(!) Amerika’da geçmektedir. Zaman 1950’ler başıdır. Ne acıdır ki kocaman insanlık tarihinde daha geçtiğimiz yüzyıla kadar siyahlar ırkçılığa maruz kalmıştır. Ki dünya üzerinde renk, ırk, din temelli ırkçılığın ve ötekileştirmenin bittiğini hâlâ söyleyemeyiz maalesef.

Bülbülü Öldürmek neredeyse otobiyografik bir romandır. Harper Lee, bir kız çocuğu olan Jean-Louise (Scout) Finch’in gözünden anlatır olayları. Anlattığı bu olaylarda çocukluğundan izler vardır. Yaşadıkları küçük, dünyaya kapalı Maycomb kasabasında abisi Jem Finch ve en yakın arkadaşı Dill’le yaşadıkları maceralara tanık olurken 1950’ler Amerika’sının toplumsal yapısına dair de pek çok fikir ediniriz. Bir çocuğun yaşadıklarının geri planında siyahların maruz kaldığı ırkçılık işlenir romanda.

Kahramanımızın babası avukat Atticus Finch, suçu neredeyse sabit görülen bir siyahinin davasını üstlenir ve akabinde olaylar gelişir. Başlardaki yoğun anlatımının aksine kitabın ilerleyen bölümleri müthiş bir sürükleyicilikle ve sürpriz olaylarla gelişir. Sizi yaşasın edebiyat diye bağırtacak bir sonla biter.

Harper Lee’nin Bülbülü Öldürmek romanı, 1960 yılında yayınlanır yayınlanmaz büyük ses getirir, birkaç yıl sonra hemen sinemaya uyarlanır ve çok ünlenir. Ama Harper Lee, sanki çok ünlenen bu modern klasiği kendisi yazmamış gibi mütevazı hayatına devam eder. Çok az röportaj verir, neredeyse bir münzevi gibi yaşar. Tek romanıyla efsane olur ve adeta yazın işini zirvede bırakayım dercesine bir daha roman yazmaz. Ta ki 2015 yılına kadar…Yani aradan tam 55 yıl geçmiştir. Ve Harper Lee 88 yaşına gelmiştir. Bu yeni roman “Tespih Ağacının Gölgesinde”dir. Ve “Bülbülü Öldürmek” romanının devamı niteliğindedir. Şaka gibi… 55 yıl sonra gelen devam kitabı. Harper Lee, 2.romanının yayınlanmasından bir yıl sonra hayata gözlerini yumar. Sanki bunu beklemiş gibidir.

Bülbülü Öldürmek romanını çok seven pek çok hayranı gibi bu haber beni de çok heyecanlandırmıştı. Kitabı geçtiğimiz aylarda okudum. Tespih Ağacının Gölgesinde romanı Bülbülü Öldürmek’ten yaklaşık 20 yıl sonrasını anlatıyor. Kahramanımız Scout Finch büyümüştür ve büyük şehirde yaşayan genç bir kadındır artık. Ara sıra Maycomb’a ailesini ziyarete gitmektedir. Roman bu gidişlerden birinde yaşananları konu ediniyor. BÖ kadar sürükleyici değil, biraz daha psikolojik bir roman TAG. Ama Harper Lee’nin canlı dili, gözlem ve bunu aktarma becerisi hâlâ capcanlı bu kitapta da. İlk kitabın konusu olan küçük kasaba ırkçılığı bu romanda yerini küçük kasaba baskıcılığına(ilk kitapta da vardı gerçi) bırakmış yerini. Siyahlara karşı yapılan ırkçılık meselesi hâlâ kapanmış değil. TAG’da da işlenmeye devam ediyor bu konu. Ama asıl konu bizim tabirimizle “mahalle baskısı”. Artık yuvadan uçmuş, büyük şehirde yaşamaya başlamış, özgürleşmiş karakterimiz; kasabasına-memleketine-döndüğünde artık orada ona uygun bir hayat olmadığını fark ediyor, o küçük kasabadaki dünyası küçük insanların yavan meseleleri onu boğacak gibi oluyor. İnsanların yargılayıcı bakışları ve iğneleyici sözleri ona sürekli batıyor ve ailesinin yanına dönmekle bir daha buralara adım atmamak arasında bocalatan birkaç hafta geçirmesine sebep oluyor. Bülbülü Öldürmek gibi sürekli tırmanan, heyecanlı bir sonla olmasa da nispeten sürpriz bir sonla da bitiyor roman.

Bence önce “Bülbülü Öldürmek” romanını okuyup Harper Lee’nin dünyasına girin, sonra da işi bir adım daha ileri götürüp daha az sürükleyici olan-sıkıcı demeye dilim varmıyor-ama okudukça vay canına bazı şeyler bizim memlekettekiyle ne kadar da aynı-50 yıl farkla-dedirten “Tespih Ağacının Gölgesinde” romanını da aradan çıkarıverin.